یادداشتچرا ملاصدرا پس از ۴ قرن، هنوز نماد فلسفه ناب اسلامی است؟
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «امروز خمین» زهره براتی فعال رسانه در یادداشتی به مناسبت روز گرامیداشت ملاصدرا نوشت: اول خردادماه، در تقویم ملی ایران به نام روز بزرگداشت ملاصدرا ثبت شده است. روزی برای پاسداشت یکی از بزرگترین فیلسوفان اسلامی که اندیشه‌هایش نه‌تنها مرزهای ایران، که جهان را درنوردید. به راستی چرا ملاصدرا پس از ۴ قرن، هنوز نماد فلسفه ناب اسلامی است؟
صدرالدین محمد شیرازی، معروف به ملاصدرا یا صدرالمتألهین، تنها یک فیلسوف نبود؛ او عارفی بود که عقل و عشق را در هم آمیخت و نظام فلسفی بی‌بدیلی را پایه‌گذاری کرد که امروز پس از چهار قرن، همچنان تازه و تأمل‌برانگیز است.
ملاصدرا؛ فیلسوفی که تبعید را به فرصت تبدیل کرد
زندگی ملاصدرا سراسر درس‌های ناب برای انسان امروز است. او در شیراز متولد شد، در قزوین و اصفهان درس خواند، اما به دلیل مخالفت با برخی علمای ظاهربین، به کهک قم تبعید شد. اما این تبعید، نه یک پایان، که آغاز شکوفایی اندیشه‌های او بود.
در انزوا و خلوت کهک، ملاصدرا به تفکر عمیق پرداخت و مهمترین اثرش، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه(حکمت متعالیه در سفرهای چهارگانه عقلی) را نوشت.
این کتاب، که به اختصار اسفار اربعه نامیده می‌شود، یکی از عمیق‌ترین متون فلسفی جهان اسلام است. ملاصدرا در این اثر، فلسفه، عرفان و کلام را به گونه‌ای ترکیب کرد که پیش از او سابقه نداشت. او نشان داد که چگونه میتوان از ظاهر شریعت به باطن حقیقت رسید و چگونه عقل و شهود می‌توانند مکمل یکدیگر باشند.
شاید برای بسیاری این پرسش مطرح شود که چرا بعد از چهار قرن، هنوز باید ملاصدرا را خواند و اندیشه‌هایش را بررسی کرد؟ پاسخ در جهانشمولی فلسفه او نهفته است.
ملاصدرا با ارائه نظریه اصالت وجود تحولی عظیم در فلسفه اسلامی ایجاد کرد. برخلاف فیلسوفان پیشین که به اصالت ماهیت معتقد بودند، او وجود را اصل دانست و ماهیت را تنها مفهومی ذهنی قلمداد کرد. این نگاه، بنیان بسیاری از بحث‌های فلسفی بعدی را تغییر داد.
یکی دیگر از نوآوری‌های او، نظریه حرکت جوهری است. ملاصدرا معتقد بود که جهان همواره در حال تحول است و حتی جوهر اشیا نیز ثابت نیست، بلکه در حرکت و تکامل دائم است. این ایده، به نوعی پیش‌درآمدی بر نظریه تکامل در فلسفه غرب محسوب می‌شود و نشان می‌دهد که چقدر اندیشه‌های او جلوتر از زمانه‌اش بود.
ملاصدرا تنها به فلسفه اسلامی محدود نماند. او با مطالعه آثار فیلسوفان یونان، ایران باستان و حتی عرفان هندی، نظام فکری خود را گسترش داد. این نگاه بینافرهنگی، امروز الگویی ارزشمند برای گفت‌وگوی ادیان و تمدن‌ها است. در جهانی که گاه تفاوت‌ها به بهانه اختلافات فرق‌های مذهبی به خشونت می‌انجامد، فلسفه ملاصدرا یادآور می‌شود که حقیقت، فراتر از هر مرز و محدوده‌ای است.
اندیشه‌های ملاصدرا تنها در جهان اسلام تأثیر نگذاشت، بلکه فیلسوفان غربی نیز به او توجه کرده‌اند. هانری کربن، فیلسوف و ایرانشناس فرانسوی، سال‌ها روی آثار ملاصدرا تحقیق کرد و معتقد بود که فلسفه او میتواند پلی بین شرق و غرب باشد. حتی برخی از اندیشمندان معاصر غرب، در نظریه‌های خود از ایده‌های ملاصدرا الهام گرفته‌اند.
در ایران نیز مکتب ملاصدرا همواره زنده بوده است. علامه طباطبایی، آیت‌الله جوادی آملی و بسیاری از فیلسوفان معاصر، ادامه‌دهنده راه او هستند. حتی در حوزه علمیه قم و دانشگاه‌های ایران، حکمت متعالیه یکی از مهمترین رشته‌های فلسفی است که هزاران دانشجو را به خود جذب کرده است.
در عصری که جوانان ما گاه در چالش بین سنت و مدرنیته سرگردان میشوند، ملاصدرا میتواند الهام‌بخش باشد. او نشان داد که چگونه میتوان با حفظ اصالت‌های فرهنگی، از دانش روز نیز بهره برد. او در تبعید، تسلیم نشد؛ در برابر مخالفان، از اندیشه‌اش کوتاه نیامد و در نهایت، چنان اثری از خود به جای گذاشت که قرن‌ها پس از او، جهان از نور افکارش روشن می‌شود.
اول خرداد، تنها یک روز تقویمی نیست؛ فرصتی است برای بازخوانی اندیشه‌های فیلسوفی که به ما آموخت وجود بر ماهیت تقدم دارد، یعنی آنچه هستیم، مهم‌تر از آن است که دیگران ما را چگونه میبینند. ملاصدرا به ما یاد داد که حتی در انزوا هم میتوان جهانی آفرید و حتی در تبعید هم میتوان تاریخ‌ساز شد.
دیدگاهتان را بنویسید